بسم الله الرحمن الرحیم
فلسطین سرزمینی است مقدس که به لحاظ مقام و موقعیت مذهبی خاصی که در میان مسلمانان و مسیحیان و یهودیان داشته و دارد ، بهعنوان سرزمینی مقدّس مطرح شده و همواره در میان پیروان این ادیان از اهمیّت ویژهای برخوردار بوده است. اما این سرزمین بهویژه شهر بیتالمقدس که به برکت وجود اماکن مقدسهی بسیار در آن، قداست ویژهای یافته است ، بیتالمقدس یا قدس شریف، سرزمینی است که در بین سه دین از ادیان بزرگ معاصر یعنی اسلام، مسیحیت و یهودیت که دارای پیروان کلان در جهان هستند، اهمیت بسیار زیادی دارد و مقدس شمرده میشود. ویژگی که برای بیتالمقدس به لحاظ دینی میتوان برشمرد این است که هیچ نقطهای در جهان از لحاظ تقدس مثل قدس نمیباشد حتی جایی مانند مکه یا مدینه، علیرغم همه تقدس و اهمیتی که دارند، باز تنها در نزد پیروان اسلام محترم شمرده میشود. در حالی که قدس برای هر سه دین بزرگ آسمانی دارای تقدس بوده و از اهمیت طراز اول در نزد آنان برخوردار است
این سرزمین و علی الخصوص شهر قدس تاکنون متحمل رنج و دشواری فراوانی شده است که این قداست و همچنین این رنجهایی که می کشد به نوعی باعث می گردد پیروان ادیان مختلف و علی الخصوص اسلام با این شهر و اماکن مختلفی که قداست دارند آشنا بشوند .
در این مقاله بر آن شدیم تا ابنیه ی مقدسی که در حرم الشریف واقع شدند را از لحاظ وضعیت بنا و همچنین تاریخ و چگونگی ساخت آن مورد بررسی قرار دهیم .
شهر قدس در کشور فلسطین کنونی در طول 35 درجه و سیزده دقیقة شرقی گرینویچ و عرض 31 درجه و 47 دقیقة شمالی قرار دارد که از اهمیت خاص برای مسلمانان جهان برخوردار است .
به لحاظ تاریخی، قدس از کهن ترین شهرهای جهان به شمار می رود بطوریکه عمر آن از (45) قرن فراتر است و مهد سه آئین آسمانی یهودیت، مسیحیت و اسلام محسوب می شود .
قدس در ادوار و اعصار به نام های متعددی شناخته شده و معروفترین آن، یبوس، إیلیا، کابتولینا، ، بیت المقدس، القدس، القدس الشریف است.
شهر بیت القدس به سه قسمت بیت المقدس شرقی ، بیت المقدس غربی و شهر قدیمی تقسیم می شود که حرم الشریف در جنوب شرقی ترین قسمت شهر قدیمی قرار دارد .
در جنوب شرقی ترین قسمت شهر قدیمی منطقه ای ذوزنقه شکل مشاهده می گردد.
در داخل این محوطه اماکنی همچون قبة الصخره و مسجدالاقصی و سایر تاسیسات اسلامی بنا شده است که آن منطقه حرم الشریف نامیده می شود . و تمامی صحن آن مأمن و حرم الهی محسوب می گردد .
ابعاد حرم الشریف بدین شرح است :
ضلع شمالی به طول 333 متر
ضلع شرقی به طول 486 متر
ضلع غربی به طول 560 متر
ضلع جنوب به طول 286 متر
مساحت حرم شریف بالغ بر 144هزار متر مربع است که معادل یک ششم شهر قدیمی بیت المقدس می باشد . دیواز ضلع شرقی و همچنین قسمتی از دیوار ضلع جنوبی حرم الشریف همان حصار شهر قدیمی بیت المقدس می باشد .
در ضلع غربی حرم الشریف دروازه های زیر قرار دارند :
باب المغاربه ــ دروازه مغربی هاـ (به دروازه نبی نیز معروف است) ، باب السلسله (به دروازه داوود هم موسوم است) ،باب المتوظأ ـ دروازه وضو دار ـ ( دروازه مطهر نیز گفته می شود ) ، دروازه القطاطین ،باب الحدید ، باب الناظر (به نامهای باب علاء الدین بصیری، باب میکائیل، باب الحبس و باب المجلس نیز شناخته می شود) ، باب الغوانمه ( باب الخلیل و باب الولید هم نامیده می شود)
در ضلع شمالی حرم نیز دروازه های باب العتم (معروف به دروازه شرف الانبیاء، داوودیه و فیصل)، باب الحطه و باب الاسباط قرار دارد .
دروازه ی شرقی حرم الشریف نیز معروف به دروازه ی طلایی در دیوار شرقی حرم شریف واقع شده و حرم الشریف را به کوه زیتون (یا کوه طور) متصل می نماید
اکثر مسلمانان جهت نماز گزاردن از درب های شمالی و یا باب المغاربه وارد حرم الشریف می شوند .
تمام دیوارهای چهار طرف حرم الشریف با ارتفاع متوسط 10 متر و قطر زیاد از سنگ های بزرگ و سفید تراشیده شده اند .
در خارج از حرم قسمت شمالی محل سکونت مسلمانان بوده ، شمال غربی محله ی مسیحیان و در جنوب غربی حرم یهودیان سکونت گزیده بودند که البته در سال های اخیر و با غصب رژیم صهیونیستی این موازنه و تقسیم بهم خورده و قسمت عمده ی بیت المقدس را یهودیان تشکیل می دهند و فقط در قسمت شرقی شهر بیت المقدس مسلمین دیده می شوند .
درب های ورودی حرم شریف که توسط پادشاهان و سران ممالک اسلامی ساخته و اهداء می شده از چوب و آهن بسیار محکم و قطور با زنجیر و پاشنه های گردان و کندکاری و نجاری بسیار با شکوه و هنرمندانه پرداخته شده اند که در برخی هنوز پا برجا مانده است به عنوان مثال درب بزرگ باب السلسه چهارمتر پهنا و هشت متر ارتفاع دارد و جلوی ان ساختمان یک سقاخانه ی سنگی با یک معماری هنرمندانه ساخته شده است که بر بالای آن یک لوحه سنگی سیاه با یک خط عالی کنده کاری دیده می شود .
حرم شریف دارای چهار مأذنه (گلدسته) به شرح ذیل میباشد:
• گلدسته بابالمغاربه واقع در گوشه جنوب غربی حرم شریف
• گلدسته بابالسلسله واقع در گوشه ضلع غربی حرم شریف و نزدیک به باب السلسه.
• گلدسته بابالغوانمه واقع در گوشه و کنج غربی حرم شریف.
• گلدسته بابالاسباط واقع در گوشه ضلع شمالی حرم شریف.
در محوطه ی حرم الشریف درختان سرو تنومندی قرار دارند که از چاه های آب حرم تغذیه می شوند .
امور اداری ومالی حرم شریف امروزه توسط سازمان اوقاف اسلامی تابع وزارت اوقاف و امور اماکن متبرکه اسلامی مستقر در امًان اداره می شود. دفاتر و مؤ سسات اداره اوقاف اسلامی چون، موزه اسلامی، کتابخانه مسجد الاقصی، مدارس علوم دینی الاقصی و دار القرآن کریم و حدیث شریف نبوی و……، که در محوطه حرم احداث شده اند، به محدوده حرم شریف ملحق شدند.
در منطقه ی حرم الشریف بناها و اماکن مقدس دیگری همچون مسجدالاقصی ، قبة الصخره ، قبةالسلسه و... وجود دارد که سعی شده است در این مطلب بیشتر به وضعیت اماکن درون حرم الشریف بپردازیم
اولین مکانی که در محوطه ی حرم الشریف چشمان را به خود خیره کرده توجهات را جلب می کند قبة الصخره نام دارد .
قبه : در زبان عربی به بنایی که سقف آن گرد و بر آمده باشد می گویند (گنبد )
صخره : در اینجا مقصود از صخره ، سنگی است که برای ادیان مسیحیت، یهودیت و اسلام مورد احترام است و یهودیان (علیرغم اعتقاد قرآن و مسلمین معتقدند) این صخره همان کوه موریا ست که بنا بر گفته ی تورات ، خداوند ابراهیم را امر بر قربانی کردن اسحاق بر این صخره نموده است .(1)
معروف است که در شب معراج حضرت محمد(ص) از روی این صخره به معراج رفتند. طول صخره از شمال به جنوب 5/17 متر و عرض آن از مشرق به مغرب سیزده متر و ارتفاع آن یک تا دو متر است.
گنبد طلایی درست بر روی صخره قرار گرفته است. در صحن صخره، هشت چاه وجود دارد .
بنای قبة را که بر روی این صخره واقع شده است توسط عبدالملک بن مروان در سال 691 میلادی ساخته شده است . عبد الملک برای اینکه بتواند هزینه و مخارج این عمارات را تأمین نماید، دستور داد خراج و مالیات هفت سال سرزمین مصر را به این کار اختصاص دهند. اما در سال 1099 میلادی صلیبی ها آن را به کلیسا تبدیل نمودند و بر روی صخره، جایگاه قربانی کردن قرار دادند، اما صلاح الدین ایوبی پس از فتح بیت المقدس آثار صلیبیون را از بین برد و گنبد را تزیین نمود و دیوارها را با سنگ مرمر پوشانید . پادشاهان ایوبی و ممالیک مصر و خلفای عثمانی به تعمیر و مرمت ساختمان مسجد اهمیت فراوانی دادند، چنانکه زیبایی های هنر معماری اسلامی در مسجد به فراوانی دیده میشود .
قبة الصخره یکی از زیباترین اماکن مقدسه ی روی زمین است و از نظر سبک معماری، نقشه و ساختمان از معدود ساختمان های بی نظیر جهان محسوب می گردد، زیرا دارای سه شاخص عمده در ساختمان می باشد که در دیگر مساجد و اماکن مقدسه مشاهده نمی گردد :
1- ساختمان کلاَ بر روی سکوئی ذوزنقه ای شکل واقع شده که ابعاد آن عبارتند از :
ضلع شمالی 150 متر
ضلع جنوبی 125 متر
و اضلاع طرفین هر یک 160 متر
این سکو - همان طور که در تصویر مشاهده می شود - تقریبا در میانه ی حرم شریف واقع گردیده ، سه متر و نیم از کف و صحن حرم شریف بلند تر است و با هشت پلکان از چهار طرف به صحن حرم مربوط می شود این پلکان ها را در اصطلاح موازین می نامند . طول بعضی از این پلکان ها زیاد بوده و با معماری بسیار زیبایی ساخته شده است که با ستون ها و طاق هایی بر روی آن ها ، منظره دروازه هایی را پیدا می کند که با شکوه خاصی در اطراف سکو دیده می شود . به نحوی که شخص از پایین احساس می کند که از دروازه ی بزرگی باید وارد مسجد شود . در جستجوی علت احداث این سکو چنین بنظر می رسد که برای حفظ حالت طبیعی صخره مقدس که قله ی کوه بوده و برای تبدیل شیب تند اطراف آن به یک سطح مسطح و صاف بنا گردیده است.
2- ساختمان قبةالصخره باز هم خلاف ساختمان مساجد معمول فقط دارای یک گنبد بزرگ و بدون مناره می باشد که قطر آن 77/23 متر و ارتفاعش 21 متر می باشد . ارتفاع ساختمان از کف تا انتهای گنبد 33 متر است .
3- شکل قبة الصخره خلاف ساختمان های مساجد و اماکن مقدس جهان که معمولا مستطیل شکل هستند، از یک هشت ضلعی منظم تشکل گردیده که طول هر یک از اضلاع آن 20/19 متر و قطر آن 86/54 متر است .
چنانچه در تصویر افقی قبه الصخره دیده می شود، در داخل ساختمان دو ردیف ستون بر روی دو دایره متحدالمرکز قرار دارد . در دایره بزرگ هشت ستون بزرگ است که بین آنها نیز 16 ستون با قطر کمتر بر روی همان دایره پایه گذاری شده است .
بر روی دایره ی کوچک که داخل دایره مذکور قرار دارد، چهار ستون برگ در چهارگوشه و بین آنها نیز مجموعا دوازده ستون ساده تعبیه شده است . گنبد بر روی ستون های این دایره احداث گردیده است . فواصل بین این ستون ها به کمک محجری چوبی و مشبک با ارتفاع متجاوز از یک متر محصور شده است .در حقیقت این محجر به منظور محفوظ داشتن صخره مقدس احداث گردیده است و فقط در قسمتی که شکل درب ساخته شده می توان وارد محوطه صخره مقدس شده و به آن دست مالید .
در کنار یکی از ستون ها و در قسمت جنوبی صخره مقدس، محفظه ای ساخته شده است که به وسیله ی نردبانی فلزی به سقف گنبد متصل می شود که به نشانه ی محل حرکت تاریخی پیامبر اسلام (ص) برای معراج سماوی مذکور در تفاسیر است. گفته می شود که در داخل این محفظه یک تار موی حضرت محمد (ص) نگهداری می شود .
نور و روشنایی داخل ساختمان به وسیله ی دو ردیف پنجره تامین می گردد که یک ردیف آن در دیوار های هشت ضلعی و ردیف دیگر در دیواره تحتانی ساختمان است. این دیورا ها با بهترین سنگ های مرمر و نیز دیوار های بالا با بهترین کاشی های ایرانی و عثمانی پوشیده شده اند. در سطح درونی گنبد آیاتی از قرآن مجید با بهترین خط و با طلای ناب نوشته شده است .
سطح بیرونی گنبد مطلا است و از نوعی آلیاژ مخصوص پوشیده شده است که دائما به رنگ زرد می درخشد .
قبه الصخره چهار درب ورودی دارد که در چهار سمت شمال ، جنوب ، شرق و غرب قرار دارند . معمولا فقط درب غربی برای ورود و خروج نمازگزارن باز است . درب جنوبی به نام باب المکه و درب شرقی به نام باب القضاء معروف است .
چنانچه گفته شد صخره ی مقدسی که پیامبر از روی آن به معراج رفتند در داخل قبةالصخره و درست در وسط آن قرار دارد . در داخل این صخره غاری وجود دارد که به مغارةالانبیا نیز خوانده می شود و حدودا پانزده نفر می توانند در آن نماز بخوانند و به همین جهت این محوطه را مسجد صخره می نامند .
کف مسجد الصخره در حدود 3 متر پایین تر از کف قبةالصخره است . داخل مسجد الصخره به وسیله ی برق روشن می گردد .
صخره مقدس و مسجدالصخره در داخل آن ، در حقیقت یک قطعه سنگ واحد بزرگی است که در اصل قله ی کوهی بوده است و لذا سطح بیرونی آن به صورت حرم هرمی از کف قبةالصخره به اندازه ی یک متر و نیم بلندتر بوده و بر آمده می باشد . این صخره که سخت است دارای رنگ سفید مایل به کرم و تقریبا مانند نوعی مرمر به نظر می رسد .
در زلزله ی در سال 1067، تَرکی بر روی صخره ایجاد شد که هم اکنون قابل مشاهده است .
قبة الصخره به علت زیبایی بسیار و همچنین ارزش و بهای زیادی که خلفای اسلامی برای آن قائل شده اند، در نظر مسلمین پر اهمیت تر از بنای مسجدالاقصی فرض شده است در صورتی که این چنین نیست .
همان طور که در شرح قبة الصخره گذشت، از درب شرقی قبه الصخره به باب القضاء یاد می کنند.
وجه این تسمیه آن است که در مشرق صخره ی مقدس و در محل قبة القضا، تخته سنگ بزرگی بوده که حضرت داود (ع) بامدادان و شامگاهان بر روی آن نشسته و به عرض حال مردم و شکایات و اختلافات آنان رسیدگی می کرده و احکام شرعی را صادر و اجرا می نموده است، کما اینکه در قرآن کریم حضرت داود (ع) به این صفت متصف گردیده است .( آیه شریفه 26 سوره صاد):
یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُم بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَیُضِلَّکَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا نَسُوا یَوْمَ الْحِسَابِ
و گفتیم:اى داود! همانا تو را در زمین جانشین [ و نماینده خود ] قرار دادیم ; پس میان مردم به حق داورى کن و از هواى نفس پیروى مکن که تو را از راه خدا منحرف می کند . بى تردید کسانى که از راه خدا منحرف می شوند،چون روز حساب را فراموش کرده اند، عذابى سخت دارند .
به یاد موقعیت این تخته سنگ که در حقیقت مسند قضاوت داود (ع) بوده، گنبدی در محل آن ساخته شده است.این بنا را "بیت عدل داود" نیز می نامند . این بنا در محل سکوی میان حرم الشریف که صحن قبه الصخره محسوب می گردد واقع شده است .
این ساختمان در محوطه حرم الشریف نزدیکترین بنا به قبةالصخره است و از جهات مختلف یکی از عالی ترین شاهکارهای معماری و اندیشه ی مهندسی و هنری به شمار می آید :
قبه القضاء بدون اینکه دیواری داشته باشد، عبارت از یک گنبد است که بر روی هفده ستون بنا گردیده است. این ستون ها روی دو دایره متحد المرکز به نحوی واقع شده اند که با یک نگاه از هر طرف، تمام آنها دیده می شود. ( 11ستون در دایره ی بیرونی و 6 ستون در دایره ی درونی)
گنبد این بنا به رنگ گنبد مسجدالاقصی است که بر روی پایه ای شش ضلعی قرار دارد، آن پایه ی شش ضلعی نیز، خود بر روی یک ده ضلعی منتظم بنا شده است و این نظم در بنا، ظاهری بسیار شکیل به قبة القضاء بخشیده است.
از عجایب ساختمان قبه القضاء، رابطه ی ریاضی ابعاد این بنا با ابعاد قبه الصخره است. ابعاد قبه القضا توان هندسی عدد یک سوم در قیاس با ابعاد قبه الصخره است :
به این ترتیب که ارتفاع آن یک سوم ارتفاع قبةالصخره ، مساحت آن یک نهم مساحت قبةالصخره و حجم آن یک بیست و هفتم حجم کل قبةالصخره است. در حقیقت سازنده و طراح این ساختمان خواسته است در عین حال مدلی از بنای قبةالصخره را در معیاری کوچکتر و با یک محاسبه دقیق هندسی بسازد .
لازم به ذکر است که از قبه القضاء بیشتر با نام قبه السلسه یاد می کنند .
پس از بررسی اماکن داخل حرم الشریف نوبت به مهمترین بنای آن می رسیم و آن چیزی نیست جز مسجدالاقصی :
مسجدالاقصی مسجدیست در جنوب حرم الشریف .
طول مسجد اقصی 5/81 و عرض آن 5/54 متر است .
مسجد در کل دارای 11 درب ورودی است : 7 درب در شمال ، 1 درب در شرق، 2 درب در غرب و 1 درب در جنوب مسجد.
سمت شمالی مسجد از بیرون دارای هفت ایوان طاق نمای بسیار زیبایی می باشد که تماما از سنگ تراش ساخته شده اند . درب بزرگ ورودی مسجد در ایوان وسطی قرار دارد که ارتفاع آن بلندتر از ایوان های دیگر بوده و طاق نمای آن بزرگتر از طاقنماهای دیگر می باشد . به علاوه بر روی آن طاق نما های کوچکتر با ستونهای مرمرین زیبایی تعبیه شده است .
به همین ترتیب داخل مسجد نیز شش ردیف ستون آزاد و دو ردیف ستون جانبی متصل به دیوار های شرقی و غربی وجود دارد . سقف مسجد در قسمت وسط به شکل شیروانی و در سایر قسمت ها طاق نما می باشد و در ردیف ستون های وسطی و سقف شیروانی شکل روی آنها بلندتر از قسمت های دیگر می باشد .
بعضی از ستون های مسجد که در قسمت غربی و قدیمی ترین قسمت مسجد هستند از سنگ و آجر ساخته شده و پهن و عرض هستند که ابعاد آن 2×3 متر می باشد و با گچ نماکاری شده اند ولی در قسمت های مرکزی و شرقی مسجد ستونها سنگی و از بهترین نوع سنگ های مرمر درخشان و شفاف جهان هستند که به رنگ های مختلف سیاه – سبز – بنفش – سفید شیری – کبود یشمی و غیره شکوه خاصی به ساختمان با عظمت و فضای ملکوتی مسجد بخشیده اند .
ارتفاع این ستون های سنگی که یک پارچه هستند در حدود 5 متر می باشد .
در قسمت جنوبی و وسط ، یک گنبد بلند و بزرگ وجود دارد و در زیر آن محراب با شکوه مسجد به نقش و نگار بسیار عالی تزئین یافته و کتیبهای دارد که نشان می دهد صلاحالدین در سال 583 هجری این محراب را بنا نموده است و در همین جا یک منبریست که از بهترین چوب ها که در آن با عاج و صدف منبتکاری شده که نهایت درجه حیرتانگیز می باشد و از کتیبهای که در آن موجود است معلوم می شود که این منبر در سال 564 هجری ساخته شده و شیشههای پنجرههای بالای محراب آن متعلق به قرن شانزدهم میلادی است. این منبر در سال 1996 در یک آتش سوزی از بین رفت.
سطح درونی این گنبد عظیم از طلای ناب می شود وزن طلا های به کار رفته در سقف از ده ها کیلوگرم متجاوز است . . بر کناره سقف گنبد و اطراف سر ستون ها و حاشیه محراب آیاتی از قرآن کریم با بهترین خط نسخ عربی و کوفی که گاهی از طلای ناب و برجسته هستند دیده می شوند .
احساس زیبایی مسحور کننده خطوط این آیات شریفه و تلألو آنها در آیینه های مورب و درخشان رنگی ستون ها ی سنگی مسجد اثر پر ابهتی که در دل آدمی ایجاد می کند روح و جسمانتان را چنان در عظت حقیقت و محتوای آیات قرآن فرو می برد که آدمی به یکباره خود را از قید زمان و مکان و تعلقات فانی زندگی مادی رهادیده .
در کنار یکی از ستون های گنبد بزرگ سکوئی سنگی به ابعاد 2×3 متر بر روی چهار ستون مخصوص به ارتفاع تقریبی سه متر قرار دارد که موذن ، قاری قرآن و مکبر با یک پلکان مخصوص به آنجا رفت و مخصوصا روزهای جمعه در ادای مراسم نماز جمعه از روی آن سکو انجام وظیفه می کنند . کف مسجد که از سنگ و کاشی ساخته شده از فرش های ایرانی مفروش است .
در سمت جنوب غربی ساختمان مسجد به صورت زاویه ای به سمت غرب ادامه پیدا کرده است که به نام مسجدالابیض (مسجد سفید) یا مسجد زنان می نامند . از غرب مسجد زنان به فاصله کمی ساختمان موزه اسلامی و به علاوه یک مناره بلند و با شکوه درست در گوشه جنوب غربی حرم شریف قرار دارد . موزه اسلامی و مسجد زنان وصل به دیوار جنوبی و غربی حصار حرم شریف واقع شده اند و در شمال موزه باب المغاربه (دروازه ی غربی) تعبیه شده است .
در سمت شرقی مسجدالاقصی و وصل به آن ساختمان های ضمیمه به اسامی محراب زکریا ، مسجد چهل شهید و مسجد عمر شاخته شده اند که همه آنها با طاق نما و درب مخصوص به داخل مسجدالاقصی راه دارند . مسجد عمر از همه ی آنها بزرگتر است .
اگر درباره اوصاف ساختمان مسجد و مشخصات معماری و مصالح ساختمانی و جزء به جزء ظرایف هنری و عظمت ستون ها و خطوط کتیبه ها و محراب و گنبد و ضمائم آنها بخواهیم بررسی نموده و همه را بنویسیم در چنین مقالاتی جای نمی گیرد و لاجرم کتابی را می خواهد ..
فلسطین" src="http://www.tebyan.ir/image/big/1386/07/1792371061842055815916715113790156412312185.jpg">
فلسطین" src="http://www.tebyan.ir/image/big/1386/07/233182162352519520566250543824119844123206.jpg">
فلسطین" src="http://www.tebyan.ir/image/big/1386/07/17523613202332241521492002021561081281734788.jpg">
فلسطین" src="http://www.tebyan.ir/image/big/1386/07/200142154183143231222123624520917420522914513.jpg">
فلسطین" src="http://www.tebyan.ir/image/big/1386/07/1671776791121836325597311971975794247228.jpg">
فلسطین" src="http://www.tebyan.ir/image/big/1386/07/118214178170128162624423514012897178249227162.jpg">
فلسطین" src="http://www.tebyan.ir/image/big/1386/07/159142209114225231182206108101831316511749184.jpg">
فلسطین" src="http://www.tebyan.ir/image/big/1386/07/5114221316825156219164222204792051657468220.jpg">
فلسطین" src="http://www.tebyan.ir/image/big/1386/07/19015016972511331452818421813165147162105.jpg">
فلسطین" src="http://www.tebyan.ir/image/big/1386/07/16411666975958411412242825016414219680.jpg">